Gdy myślimy o pustyni to zapewne pierwszym skojarzeniem jest bezbrzeżne morze piasku. Egipt - Sahara. 

Jednak pustelnicy których nazywamy Ojcami Pustyni nie mieszkali aż tak daleko, na skraju Sahary. Nawet nie jest to zjawisko typowe wyłącznie dla Egiptu. W tej opowieści poprzestanę jednak na przyjrzeniu się terytorium Egiptu.

Najpierw może jeden z moich ulubionych apoftegmatów. Cytat ze zbioru Ojca Pojmena. Sama postać wymyka się dokładnemu datowaniu. Gdyby uwzględnić wyniki analizy tamtych tekstów Ojciec ten powinien żyć około 120 lat. Jednak patrząc na wybitną jednolitość zbioru należy przypuścić, że była to jedna osoba a nie kilku ojców tego imienia. Ojciec Pojmen mieszkał na terenie Sketis, czyli w pobliżu miasta między Aleksandrią a Kairem.

 

12(586). Pewien brat rzekł do abba Pojmena: "Popełniłem wielki grzech i chcę pokutować za niego przez trzy lata". Starzec mu odpowiedział: "To dużo". Brat rzekł:"Więc przez jeden rok?". A starzec znowu powiedział: "To dużo". Pytali inni obecni: "Więc przez czterdzieści dni?" A on znowu odpowiedział: "To dużo". I dodał: "Powiadam: jeżeli człowiek nawraca się z całego serca i postanawia już więcej nie grzeszyć, to Bóg przyjmuje go i po trzech dniach."

 

Pustynia.

W Egipcie kontrast między ziemią zamieszkałą a resztą kraju był bardzo duży. Pas ziemi z dostępem bezpośrednim do Nilu, do wody w ogóle, jest wąski. Ta reszta kraju była jednak również zamieszkała, choć znacznie rzadziej. Pustynia Zachodnia znacznie się różni od Wschodniej.

W trzecim wieku Egipt był prowincją rzymską. W tej kwestii odsyłam do notek naszego kolegi, Stalagmita.

Większość kraju zamieszkiwali chłopi mówiący po egipsku, czyli wg nowszej terminologii arabskiej po koptyjsku. Elitę kraju stanowili jednak Grecy - głównie urzędnicy w dużych miastach. Oczywiście w wioskach i osadach prowincjonalnych zawsze kilka osób mówiło z konieczności również po grecku. I w dużych miastach oczywiście część ludności była dwujęzyczna.

Ci dwujęzyczni pełnili w dziejach ówczesnego Kościoła bardzo ważną rolę. Kraj był chrześcijański w znacznym stopniu, ale bez ich udziału synteza dorobku chrześcijańskiego nie była by możliwa. Miasta w nowym kształcie były ogólnie słabsze (również ekonomicznie) niż np miasta Syrii. Ta słabość miast powodowała również słabość "miejskiego" chrześcijaństwa.

Historia chrystianizacji całego kraju jest niezmiernie ciekawa, wracam jednak do tytułowych Ojców Pustyni.

Pas ziemi w pobliżu Delty Nilu leżący w niewielkim oddaleniu od ziemi uprawnej, był pokryty osadami ludności chcącej oszczędzić w ten sposów zasób ziemi uprawnej. Było tam wiele dawnych, opuszczonych budowli sakralnych, jak też wsi opuszczonych z racji zniszczonego dawnego systemu irygacyjnego.

Tam uciekali z miast - np przestępcy. Uciekali też chłopi w porze żniw - by wymusić lepsze warunki pracy. Nikt jednak nie osiedlał się tam na stałe - aż do czasu.

Słowo 'anachoresis' oznacza wycofanie się, odejście. 

Ci którzy postanowili osiedlić się w tych trudnych warunkach, w zasadzie najdalej od miast, na terenach 'eremos' czy inaczej 'paneremos' (głęboka pustynia) to asceci. 

Ta niegościnna ziemia w okolicach Wadi Natrum (Dolina Nitryjska) ofiaruje przybyszowi zbiorniki wodne wypełnione nasyconą sodą lub solą. Od wieków przybywano tu po sodę właśnie. Woda do picia nadawała się gdy ją oczyszczono z sody i soli.

To ten teren razem z miastem nazywany był Sketis. Gdy czytamy iż któryś z Ojców tam mieszkał to oznacza to dość znaczny obszar. Dzięki temu miejsca zamieszkania poszczególnych Ojców - ascetów pozostawały w znacznej nieraz odległości od siebie. Wiele apoftegmatów opowiada o rzadkich wzajemnych wizytach, jako o wydarzeniach wielkiej wagi. Padały podczas takich spotkań ważkie słowa, czasem nawet całe zdania. Ojcowie Pustyni nie byli ludźmi rozmownymi.

Przytoczona przeze mnie wyżej opowieść dobrze ilustruje tę oszczędność słowa, typową nie tylko dla Abba Pojmena, ale dla wszystkich Ojców.

Gdy słowa są przemyślane, przemodlone, nie potrzeba ich wiele. No i oczywiście znacznie łatwiej je zapamiętać, powtarzać, zanim zostaną utrwalone na piśmie.

Stąd wielką wagę miało działanie osób dwujęzycznych, mogących koptyjskie opowieści zapisywać w języku greckim, znacznie przecież powszechniejszym. Dorobek Ojców Pustyni został włączony do dorobku całego chrześcijaństwa.

 

Musimy mieć swiadomość, że chrześcijaństwo znacznie szybciej przyjęło się na wsiach niż w miastach. Tamtejsi Egipcjanie, mieszczanie, trzymali się tradycyjnej religii. Trudno mi prześledzić dokładnie proces upadku religii dawnego Egiptu. W końcu IV wieku ciągle istnieją, nawet jakby wzmocnione, zwarte pogańskie środowiska. Mnisi chrześcijańscy jeszcze w połowie V wieku znajdują całe pogańskie wsie, i nietknięte choć już raczej puste, stare świątynie.

 

Z drugiej strony w Egipcie bardzo szybko rozwinęły się struktury kościelne. Znacznie mocniejsze i dojrzalsze niż gdzie indziej. Biskupi urzędujący w miastach są ściśle podporządkowani aleksandryjskiemu patriarsze. Zwłaszcza od czasu świętego Atanazego, człowieka wielce energicznego i konkretnego.

Sama Aleksandria odgrywała w ówczesnym kościele wschodnim rolę wiodącą.

Opowieść o tamtych czasach można by snuć długo. Koniecznie jednak muszę napisać iż siła teologiczna środowiska greckiego, aleksandryjskiego, mocno oddziaływała na mnichów zwanych Ojcami Pustyni. 

Przy czym w drugą stronę działał z kolei bardzo mocno neoficki entuzjazm i świeża atmosfera towarzysząca chrześcijaństwu.

Porzucenie świata i realizowanie ideałów Ewangelii na pustyni wzbogacało kulturę duchową tworzoną  w Aleksandii. Myśl Ojców Pustyni i myśl teologiczna Orygenesa współgrają ze sobą.

Warto pamiętać, że wkrótce i na obrzeżach miasta powstaną klasztory dla mieszkańców wielkich miast, nie czujących się na siłach by iść na pustynię.

 

Już wtedy mieszkańcy metropolii czuli dyskomfort i niemożność realizowania swoich potrzeb duchowych w zgiełku wielkiego miasta.

.

http://maryla-sztajer.szkolanawigatorow.pl/gerontikon-obraz-pola-bitwy-wtedy-i-dzis

To moja dawna notka z obietnicą powrotu do tego tematu. Myślę ze to nie koniec tematu duchowości tamtego czasu i obszaru.

.

 

 

---

tagi: ojcowie pustyni egipskiej  

	Maryla-Sztajer
	8 czerwca 2018 19:41

10     1825    11 zaloguj sie by polubić